Oparzenia u dzieci - stopnie oparzeń, jak leczyć? Co na oparzenia? Jak uniknąć trwałej blizny?

Czas czytania: 12 min.

Zwykłe przeziębienie naszych pociech może wywołać niemałe trzęsienie ziemi, a co dopiero zderzenie z niecodzienną sytuacją jaką jest poparzenie ciała dziecka. Co jest najczęstszą przyczyną oparzeń u dzieci? Jak reagować w pierwszych chwilach po oparzeniu? Kiedy udać się z dzieckiem do szpitala? Jakie są stopnie oparzeń i co one oznaczają? Co stosować na oparzenia i jak leczyć blizny pooparzeniowe u dzieci? Na te pytania i wiele innych pytań znajdziesz odpowiedź w tym artykule.

Co to są oparzenia? Najczęstsze przyczyny oparzeń u dzieci

Na początek warto wyjaśnić, czym jest oparzenie. Co to takiego? Tak nazywamy skutek urazu skóry, błon śluzowych czy też tkanek położonych głębiej, do którego doszło w wyniku działania jakiejś energii, np. bardzo wysokiej temperatury (oparzenie termiczne, np. oparzenie żelazkiem, oparzenie gorącą wodą, oparzenie termoforem) lub prądu (oparzenie elektryczne).

Skóra dziecka jest bardzo delikatna, a w konsekwencji tego bardziej wrażliwa na działanie wysokich temperatur w porównaniu ze skórą dorosłego człowieka. Nierzadko zdarza się, że dzieci których buzia nie została zabezpieczona kremem z filtrem ulegają poparzeniom słonecznym, nawet przy bardzo krótkiej ekspozycji na słońce. A przecież słońce kojarzy nam się głównie z pozytywną energią. Dane statystyczne dotyczące oparzeń są drastyczne, szacuje się, że dzieci stanowią od 50% do 80% poparzonych pacjentów. Najliczniejsza grupą wiekową wśród małych pacjentów są dzieci między pierwszym, a drugim rokiem życia. Oparzenia dzieci są przeważnie przypadkowe, związane z brakiem właściwej opieki ze strony dorosłych i ogromną ciekawością świata naszych pociech.

Najczęściej u dzieci dochodzi do poparzenia ciała gorącymi płynami, to około 85% wszystkich przypadków. Gorąca herbata, woda, mleko, czy zupa, mogą prowadzić do powstania powierzchownych bądź głębokich oparzeń, w zależności od temperatury czynnika i długości ekspozycji. Należy pamiętać, że uszkodzenie wrażliwej skóry dziecka może wywołać płyn o temperaturze powyżej 40oC. Większe szkody w porównaniu z gorącymi płynami powoduje para wodna lub gorący tłuszcz.

Gorące przedmioty lub płomień to kolejna grupa czynników, która wywołuje u dzieci głębokie i trudno gojące się oparzenia. Urządzenia gospodarstwa domowego takie jak gorące piecyki elektryczne, żelazka, grzałki, czy lokówki, pozostawione bez nadzoru mogą doprowadzić do groźnych i bolesnych oparzeń.

Oparzenia chemiczne i oparzenia elektryczne występują najrzadziej w grupie małych pacjentów i szacuje się że stanowią one przyczynę około 3% liczby wszystkich oparzeń. Pozostawione na widoku domowe środki czystości zawierające w swym składzie silne kwasy, bądź zasady stają się śmiertelnym zagrożeniem dla naszych pociech. Pamiętajmy, że oparzenie powierzchni skóry zasadami jest bardziej niebezpieczne i sięga znacznie głębiej niż oparzenie kwasami. Niezabezpieczone gniazdka elektryczne, uszkodzone przewody mogą doprowadzić do oparzeń elektrycznych. Choć zewnętrzne uszkodzenia ciała przy tego rodzaju oparzeniach z reguły są niewielkie, to zmiany w tkankach głębokich często prowadzą do sytuacji zagrożenia życia. Skutkami porażenia prądem mogą być utrata przytomności, skurcze mięśni, zatrzymanie oddechu oraz migotanie komór serca, a nawet śmierć.

Jakie są stopnie oparzeń u dzieci?

Skala oparzeń wyrażana w stopniach od I do IV, o której słyszymy powszechnie w środkach masowego przekazu, dotyczy głębokości oparzenia.

• Oparzenie I stopnia dotyczy naskórka, który w miejscu oparzenia staje się bolesny, suchy i zaczerwieniony. Może wystąpić niewielki obrzęk. Wygojenie trwa ok. 3-6 dni, bez pozostawienia blizn.
• Oparzenie II a stopnia jest oparzeniem powierzchownym, ale uszkadza powierzchowne warstwy skóry właściwej. Na powierzchni skóry pojawiają się pęcherze wypełnione płynem surowiczym. Tworzy się obrzęk. Miejsce urazu jest silnie bolesne ponieważ w wyniku zadziałania czynnika parzącego dochodzi do podrażnienia zakończeń nerwów czuciowych. Proces gojenia rany oparzeniowej, bez blizny, bądź z wytworzeniem niewielkiej blizny pooparzeniowej trwa ok. 14 dni.
• Oparzenie II b stopnia jest oparzeniem głębszym. Uszkodzeniu ulega pełna grubość skóry właściwej wraz z przydatkami, co prowadzi do zmniejszenia możliwość regeneracji naskórka. Występuje obrzęk. Uszkodzone zostają również zakończenia nerwowe przez co odczuwanie dolegliwości bólowych jest mniejsze. Obserwuje się obecność powierzchniowej martwicy naskórkowo-skórnej, która musi być usunięta, aby umożliwić prawidłowy proces naprawczy. Skóra w miejscu uszkodzenia może przybierać barwę szarą, a nawet różowo-ceglastą. W oparzeniu IIb stopnia nie występują pęcherze poparzeniowe. Gojenie takiej rany jest możliwe i trwa około 1 miesiąca. Ten typ oparzenia może prowadzić do powstania blizn przerostowych, a jeśli rana ulegnie zakażeniu, to może ulec pogłębieniu się do oparzenia III stopnia. Oparzenie IIb stopnia powstaje najczęściej w wyniku kontaktu skóry z gorącymi płynami, substancjami chemicznymi lub płomieniami.
• Oparzenie III stopnia obejmuje pełną grubość skóry oraz tkankę podskórną, z martwicą nerwów i naczyń uszkodzonego miejsca. Uszkodzenie warstwy rozrodczej skóry utrudnia jej gojenie i regenerację. Na powierzchni tworzy się sucha twarda powłoka w kolorze ciemnobrunatnym. Skóra jest twarda, przy ucisku nie blednie. Na powierzchni skóry brak jest pęcherzy oparzeniowych. Dolegliwości bólowe są nieznaczne, ponieważ zakończenia nerwowe ulegają całkowitemu zniszczeniu. Gojenie jest długotrwałe i poprzedzone całkowitym oddzieleniem martwych tkanek, które zazwyczaj stają się pożywką dla bakterii. Podczas samoistnego gojenia naskórkowanie następuje tylko od brzegów rany, a procesy gojenia zachodzą przez bliznowacenie. Dołączyć się może zakażenie uogólnione. Bez interwencji chirurgicznej i przeszczepów skóry, gojenie jest niemożliwe. Oparzenia tego typu powstają najczęściej w wyniku oparzenia płomieniem, gorącym metalem lub oparzenia elektrycznego.
• Oparzenie IV stopnia doprowadza do uszkodzenia pełnej grubości skóry wraz ze strukturami leżącymi głębiej - mięśniami, ścięgnami, stawami i kośćmi. W najcięższych przypadkach oparzenia może dochodzić do zwęglenia tkanek. Leczenie tego typu uszkodzeń jest bardzo ciężkie, wymaga rekonstrukcji plastycznych, hyperbarii tlenowej. W przypadku kończyn dość często kończy się amputacją.

Oparzenia ciała u dzieci - pierwsza pomoc

Postępowanie w przypadku oparzeń u dzieci, szczególnie małych, znacznie różni się od postępowania z oparzonym dorosłym. Natychmiastowe udzielenie prawidłowej pierwszej pomocy oparzonemu dziecku oraz umiejętność postępowania na miejscu wypadku mają duży wpływ na przebieg dalszego leczenia i szybki powrót do pełni zdrowia. Co zrobić gdy dziecko się oparzy? W przypadku oparzenia dłoni, czy ręki będziemy postępować podobnie, nasze działania będą zależne od czynnika, który je wywołał. Poniżej przedstawione są czynności jakie należy podjąć w przypadku oparzeń termicznych, chemicznych i elektrycznych.

Oparzenia termiczne:

1. Gaszenie palącej lub tlącej się odzieży - jeśli doszło do zapalenia się ubrań na poszkodowanym, należy przede wszystkim ułożyć go na podłożu i stłumić płomienie przez owinięcie kocem lub płaszczem, bądź przez polanie wodą, tak aby ograniczyć dostęp tlenu.
2. Usuwanie odzieży – w pierwszej kolejności należy odzież polać wodą, a następnie rozciąć na powierzchni przeciwległej do miejsca oparzenia, na koniec usunąć. Jeśli ubranie jest wtopione w uszkodzoną skórę, nie należy go zdejmować.
3. Ocena stanu ogólnego poszkodowanego i wezwanie pomocy specjalistycznej – w przypadku nagłego zatrzymania krążenia należy rozpocząć akcję reanimacyjną
4. Oziębienie miejsca oparzonego - jeśli uszkodzenie termiczne obejmuje małą powierzchnię ciała, wówczas działania można prowadzić wg reguły „3x15”. Powierzchnię oparzoną należy chłodzić czystą wodą o temperaturze 15°C z odległości 15cm przez 15 minut. W przypadku rozległych oparzeń schładzanie nie powinno trwać dłużej niż 1 minutę, ze względu na ryzyko rozwoju hipotermii.
5. Zabezpieczenie rany oparzeniowej - ranę należy zabezpieczyć przy pomocy suchego jałowego gazika, a w przypadku jego braku czystym prześcieradłem lub ręcznikiem. Nie należy usuwać powstałych pęcherzy ponieważ są one naturalnym opatrunkiem przed wyschnięciem i zakażeniem.
6. Ochrona przed wychłodzeniem - w tym celu należy użyć okrycia w postaci koca, garderoby lub folii termicznej, jednak należy pamiętać by okrycie nie uciskało oparzonego miejsca.

Oparzenia chemiczne:

1. Usunięcie odzieży – jeśli dziecko ma na sobie ubranie nasączone środkami chemicznymi należy w pierwszej kolejność usunąć je najlepiej poprzez rozcięcie. Dbając by nasączona odzież nie podrażniła skóry, która dotychczas nie miała kontaktu ze środkiem chemicznym.
2. Zneutralizowanie środka chemicznego – płynne środki chemiczne należy obficie zmyć wodą z miejsca oparzenia, tak aby spływająca woda nie miała kontaktu ze zdrową skórą. Suche środki chemiczne należy usunąć z miejsca oparzenia poprzez strząśnięcie lub zużyciem czystej tkaniny.
3. Ocena stanu ogólnego poszkodowanego i wezwanie pomocy specjalistycznej – w przypadku nagłego zatrzymania krążenia należy rozpocząć akcję reanimacyjną
4. Zabezpieczenie opakowania – należy pamiętać aby zachować opakowanie po środku chemicznym w celu jego identyfikacji.

Oparzenia elektryczne:

1. Wyłączenie dopływu prądu w miejscu zdarzenia – w tym celu wyłączamy bezpieczniki, jeśli nie można wyłączyć prądu odciągamy poszkodowanego od źródła porażenia używając do tego suchych nieprzewodzących przedmiotów.
2. Sprawdzenie, czy w miejscu zdarzenia nie jest mokro.
3. Ocena stanu ogólnego poszkodowanego i wezwanie pomocy specjalistycznej – w przypadku nagłego zatrzymania krążenia należy rozpocząć akcję reanimacyjną.
4. Zabezpieczenie opatrunkiem rany oparzeniowej.

Oparzenia radiacyjne (w tym słoneczne):

W przypadku gdy doszło do oparzenia słonecznego u dziecka, konieczne jest jak najszybsze przerwanie ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe UVB poprzez przeniesienie się do zacienionego miejsca. Następnie trzeba jak najszybciej nałożyć na zaczerwienioną skórę preparat łagodzący oparzenia słoneczne (np. z pantenolem lub alantoiną) oraz podać dziecku dużo wody do picia. Pod żadnym pozorem nie wolno dłubać ani zrywać płatów łuszczącej się skóry, natomiast można zastosować chłodzące kompresy oraz specjalistyczne balsamy regenerujące skórę po oparzeniach, a także, jeśli poparzenie bardzo boli, podać dziecku lek przeciwbólowy. Objawy takie jak dreszcze, gorączka, utrata przytomności, powinny skłonić do udania się na najbliższy oddział SOR, ponieważ mogą one świadczyć o odwodnieniu.
Jeśli doszło do oparzenia słonecznego u niemowlaka, należy jak najszybciej przenieść malucha w zacienione miejsc i schłodzić jego poparzoną skórę. Następnie trzeba rozważyć konieczność zastosowania opatrunku, w zależności od rozległości i głębokości oparzenia. Jeśli opatrunek nie jest konieczny, wystarczy zastosowanie maści dla dzieci z alantanem lub pantenolem, natomiast w cięższych przypadkach trzeba zabezpieczyć miejsce oparzenia i jak najszybciej udać się z maluchem do lekarza. Ważne: w przypadku oparzenia u noworodka należy skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem jakiegokolwiek środka leczniczego.

Jak ocenić rozległość oparzeń u dzieci?

Rozległość oparzeń definiuje obszar skóry, który uległ uszkodzeniu w stosunku do całej powierzchni ciała, wyrażana jest w procentach. Do szacowania rozległości urazu oparzeniowego u dzieci stosuje się umowne zasady, które są uzależnione od wieku małych pacjentów.

• Reguła „piątek” – stosowana u dzieci do pierwszego roku życia. Powierzchnia głowy, przodu i tyłu tułowia wynosi po 20%, natomiast na każdą kończynę przypada po 10% całkowitej powierzchni ciała.
• Karta Lunda – Browdera – służy do oceny rozległości oparzenia u pacjentów poniżej 15 r ż. i jest uważana za najbardziej dokładną metodę szacowania. Ma postać tabeli, która zawiera informacje o wieku dziecka i lokalizacji uszkodzenia, co pozwala na precyzyjne określenie procentu oparzonej powierzchni ciała.
• Reguła ,,dziewiątek” ma zastosowanie u młodych pacjentów powyżej 15 roku życia przy oparzeniach II i III stopnia. Powierzchnia skóry jest podzielona na umowne części stanowiące 9% całkowitej powierzchni ciała bądź wielokrotność tej cyfry. Wg tej reguły głowa i każda z kończyn górnych stanowi po 9%, każda kończyna dolna 18%, część przednia i tylna tułowia po 18%, natomiast krocze - 1% powierzchni ciała.

Co na oparzenia u dziecka?

Z uwagi na reakcje alergiczne jakie mogą wystąpić w przypadku małych pacjentów rodzice noworodków przed zastosowaniem jakiegokolwiek środka leczniczego powinni skonsultować się z lekarzem. Niegroźne oparzenia niemowląt i dzieci można smarować preparatami zawierającymi w swym składzie alantoinę lub dekspantenol. Maści na oparzenia dla dzieci zawierające w swym składzie ww. składniki natłuszczają skórę, minimalizują uczucie bolesności i świądu, a także redukują obrzęk. Ograniczają łuszczenie się i usuwanie martwego naskórka co przyspiesza procesy gojenia. Produkty zawierające alantoinę lub dekspantenol sprawdzą się również w przypadku oparzeń słonecznych.

Leczenie blizn po oparzeniu u dzieci

Leczenie blizn pooparzeniowych u dzieci jest procesem długotrwałym, dlatego też najważniejsza jest profilaktyka powstawania blizn przerostowych. Aby do tego nie dopuścić już po wygojeniu rany można stosować kremy na blizny pooparzeniowe, których głównym zadaniem jest zmiękczenie blizny. Wadą kremów może być ich przypadkowe wytarcie z powierzchni blizny przed jego wchłonięciem, co wydłuży proces leczenia. Innymi dostępnymi środkami są opatrunki silikonowe, które za pomocą warstwy adhezyjnej bezpośrednio przyklejają się do rany. Plastry można indywidualnie ciąć i dopasowywać do rozmiaru i kształtu blizny. Opatrunki silikonowe wygładzają i zmiękczają bliznę, a także prowadzą do jej zblednięcia przez co staje się ona mniej widoczna.

Świeże blizny są wrażliwe na dotyk, powodują ból, świąd i zaczerwienienie skóry, aby zminimalizować te dolegliwości stosuje się szyte na miarę ubranka uciskowe. Wyroby te wywierają stały ucisk na powierzchnię blizny, przez co powodują jej niedokrwienie i niedotlenienie, redukując w ten sposób liczbę włókien kolagenowych i wysokość blizny. Wyroby uciskowe mogą być zastosowane na każdą całkowicie zagojoną ranę. Najczęściej presoterapię poleca lekarz prowadzący, ale aby uszyć ubranko uciskowe nie wymagane jest skierowanie. W zależności od miejsca oparzenia ubranko uciskowe może zabezpieczać rękę, dłoń, nogę, stopę, tułów lub twarz w zależności od potrzeby małego pacjenta. Właściwie dobrany wyrób uciskowy jest kluczem do sukcesu w rehabilitacji blizny pooparzeniowej i pooperacyjnej. W Polsce działa kilka firm zajmujących się przygotowaniem wyrobów uciskowych na indywidualne zamówienie. Zwykle proces odszycia takiego wyrobu zajmuje ok. 3 miesiące, a związane jest to z szyciem za granicą, w siedzibie danej firmy. Natomiast, łódzka firma Tricomed SA odszywa wyroby uciskowe w ciągu kilku godzin co znacznie skraca okres rekonwalescencji. Ceny wyrobów uciskowych na indywidualne zamówienie podyktowane są rodzajem wyrobu (cena opaski uciskowej na rękę będzie niższa od ceny koszulki z rękawami) i wieku osoby rehabilitowanej, kształtują się one na poziomie od ok. 200 zł do 1300 zł. Ceny wyrobów łódzkiej firmy są konkurencyjne w stosunku do zagranicznych odpowiedników.

Blizny można również usunąć laserowo. Terapia laserowa uszkadza mikronaczynia, co powoduje zaburzenie ukrwienia, a tym samym blokuje odżywianie tkanek bliznowatych. Ponadto hamuje angiogenezę, co prowadzi do zmniejszenia przetrwałego zaczerwienienia w obrębie blizny. Metoda laserowego usuwania blizn jest bardzo precyzyjna, ale wiąże się też z bólem, który w przypadku poparzonych dzieci może pogłębić pourazową traumę. Należy również pamiętać, że dla satysfakcjonujących efektów powinno wykonać się od 3-5 zabiegów. Lekarz, który wykonuje zabieg, dobiera stopień intensywności wiązki światła, która dostosowana jest do danego pacjenta. Zabiegi laserowe nie są jednak odpowiednie dla pacjentów z bliznami przerostowymi i bliznowcami.

Jeżeli żadne z wyżej wymienionych sposobów nie przyniosą oczekiwanej poprawy, stosuje się korekcję chirurgiczną, jednak nie wcześniej niż 6 miesięcy od zagojenia się rany.